тарих

Бұл арғы-бергі тарихқа қалам сілтеуге себеп болған әріптес ініміз Жанай Амантурлиннің сонау соғыс жылдары және одан кейінгі кезеңдегі түрлі бәйгелерге қатынасып, жасындай жарқылдаған «Есболдың жирені», «Әйгілі Жиреннің ақыры, немесе тоқсандағы шабандозбен әңгіме» атты мақалалары түрткі болды.

Қазіргі уақытта ҚР президенті Қ.К. Тоқаевтың тапсырмасымен ХХ ғасырдың 20-50 жылдары аралығында Қазақстанда саяси қуғын-сүргінге ұшыраған азаматтарды толықтай ақтау мәселесімен мемлекеттік комиссия тікелей айналысу үстінде. Комиссияның бағыттарының бірі- еліміздің тәуелсіздігі мен тұтастығы үшін күрес жолында жазаға ұшырағандарды анықтай отырып, оларды толықтай ақтау болып табылады. Осы мәселеге байланысты Атырау өңірлік комиссиясы құрамында жұмыс істеудің барысында облыстық мұрағаттың №2 қорының № 6 ісінен 1923 жылы сайлау құқығынан айырылған тұлғалар тізімін зерттеу кезінде Алашорда қозғалысына және «контрреволюциялық бүлікке» қатысушылардың, бұрынғы ақ офицерлер мен болыстардың, старшиналардың, кулактардың, барлығы 280 адамның аты-жөні берілген ерекше құжатты кездестірдік.

Бүгінгі адамдардың өмірін киносыз елестету мүмкін емес. Рас, өнердің бұл түрі күн өткен сайын дамуда, тақырыптық жағынан кеңейе түсуде. Қалың бұқараның жүрегін жаулаған киноның шығу тарихы Франциядан бастау алады. Кино өнерінің негізін қалаушы ретінде ағайынды француз Луи және Огюст Люмьерлердің есімдері ерекше аталады. Хронофотографияны 1894 жылы француз физиологы Жорж Демени ойлап тапқан. Америкалық өнертапқыш Томас Эдисон фонографты құрды. Неміс фотографы О. Аншюльц тахископты шығарды. Американдық өнертапқыш У.Латам паноптикон жасады. Осылардың арқасында көрермендерге алғашқы фильмді түсіруге және көрсетуге мүмкіндік туды. Бұл өнертапқыштардың жаңалығы XIX ғасырдың аяғындағы ұлы төңкеріс болды. Ағайынды Люмьерлер фотограф әрі фотоқағаз фабрикасының иегері, ірі кәсіпкер Антуанның отбасында дүниеге келген. Луи фотоэмульсияның сезмталдығын арттыру туралы алғашқы тәжірибелік жаңалығын он бес жасында ойлап табады. Кейін әкесінің қолдауымен фотопластинка шығаратын фабрика ашады. Үздіксіз ізденісте жүретін ол Томас Эдисонның кинетоскобымен танысып, Рейноның оптикалық театр ұстанымдарын қосып, суреттердің оптикалық проекциялық көріністерін құрады.

Бүгінгі таңда ұлт-азаттық көтерілістер мен қозғалыстардың тарихын тың архив құжаттары негізінде кешенді түрде зерттеуді, жаңаша тұрғыдан зерделеуді жүзеге асыру қажет. Қазақ елінің тарихындағы отарлау заманында тіні ешқашан үзілмеген, сабақтаса өрілген азаттық үшін 300-ден астам көтеріліс ұлы дала төсін шарпыған екен. Ал қазіргі жаһандану дәуірінде азаттық қозғалысы барысында халқымыздың ұлттық мемлекеттік идеясы төңірегінде топтастыру формалары мен әдістері, осы жолда ұланғайыр қызмет атқарған тарихи тұлғалардың өмірі мен қоғамдық-саяси қызметі туралы мағлұматтарды ғылыми тұрғыдан жүйелеп, ұрпақтан-ұрпаққа жеткізу еліміздің ішкі, сыртқы саясатына толықтай сай келеді.

Күні ертең қазақтың қанатты қызы атанған Халық қаһарманы Хиуаз Доспанованың өмірге келгеніне 100 жыл болады. Сұрапыл соғыста жауына аспанан тажал төндірген қазақтың қайсар қызының өмірбаян деректерінде қайшылықтар барын байқадым. Ұлы Отан соғысы тақырыбы аясында жұмыстанып жүргендіктен архив құжаттары мен кітаптардағы мәліметтерді салыстырып жүремін. Көбіне кітап,энциклопедиялар мен тарихи анықтамалықтардан қате деректердің кездесетіні үйреншікті жайт болып барады.